Uşaqlarda telefon asılılığını azaltmaq üçün bir neçə əsas strategiya tətbiq etmək olar. Əsas məsələ onu tamamilə qadağan etmək yox, istifadəsini balanslı və məqsədli hala gətirməkdir.
1. Alternativlər Yaratmaq
Uşağın telefonu tərk edə bilməsi üçün maraqlı alternativlər təqdim edilməlidir:
• Fiziki Oyunlar: Velosiped sürmək, top oyunları, rəsm çəkmək, kinetik qum və ya LEGO ilə oynamaq.
• Kitab və Hekayələr: Gecə yatmazdan əvvəl ona maraqlı kitablar oxumaq, öz sözləri ilə hekayələr danışmağa təşviq etmək.
• Yaradıcı Fəaliyyətlər: Musiqi, rəqs, rəsm çəkmək, plastilin və ya DIY (özün düzəlt) layihələri.
• Ailə ilə Vaxt Keçirmək: Spesifik vaxtlarda birlikdə oyun oynamaq və ya gəzintiyə çıxmaq.
2. Günlük Limitlər və Qaydalar Təyin Edin
Telefon istifadəsini tənzimləmək üçün açıq qaydalar yaratmaq lazımdır:
• Telefonu günün müəyyən saatlarında istifadə etmək: Məsələn, yalnız dərslər bitəndən sonra və ya yeməkdən sonra müəyyən bir saat.
• “Ekransız zaman” qaydası: Ailəvi yeməklər, yatmazdan əvvəl və səhərlər telefondan istifadə qadağan oluna bilər.
• Məqsədli istifadəyə yönəltmək: Əgər uşaq telefondan tamamilə imtina edə bilmirsə, ona faydalı tətbiqlər, təhsil oyunları və ya audiokitablar təqdim edin.
3. Nümunə Olun
Uşaqlar böyükləri təqlid edir. Əgər valideynlər telefondan çox istifadə edirsə, uşaq da eyni vərdişi təkrarlayacaq. Ailəvi telefon istifadəsi qaydaları müəyyən edin.
4. Texniki Məhdudiyyətlər Qoyun
• Ekran vaxtı məhdudiyyəti təyin edin: Telefonun “Screen Time” və ya “Parental Control” (valideyn nəzarəti) funksiyasından istifadə edin.
• Sosial media və oyun məhdudiyyəti: Lazımsız tətbiqləri silmək və yalnız müəyyən vaxtlarda istifadəyə icazə vermək.
• Wi-Fi-nı gecə bağlamaq: Xüsusilə yatmazdan əvvəl interneti söndürmək faydalı ola bilər.
5. Davranışını Mükafatlandırın, Cəzalandırmaqdan qaçının
Əgər uşaq telefon istifadəsini azaldırsa, onu mükafatlandırın (məsələn, birlikdə parka getmək, sevdiyi yeməyi bişirmək). Cəza vermək əvəzinə, müsbət motivasiya yaradın.
6. Kiçik Addımlarla Başlayın
Telefon asılılığını birdən-birə yox etmək çətin ola bilər. Ona görə də:
• İlk həftə telefon istifadə vaxtını 30 dəqiqə azaldın.
• Daha sonra “Ekransız Saatlar” tətbiq edin (məsələn, axşam saat 8-dən sonra telefonsuz vaxt).
• Alternativlər təqdim edərək uşağı motivasiya edin.
Bu metodları tətbiq etdikdə uşaq əvvəlcə çətinlik çəkə bilər, amma davamlılıq və səbir tələb olunur. Əgər bu taktikaları etmisiniz yenə də fayda görə bilmirsinizsə psixoloqdan mütləq yardım almalısınız.
Psixologiya Elmi-Tədqiqat İnstitutunun elmi işçisi, Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi, Uzman- Klinik psixoloq Narınc Rüstəmova
