Həmişə kiminsə uşağının eqoistlik, ərköyünlük etdiyini görərkən öz-özümüzə “mənim uşağım olsa, mən belə etməzdim” , “uşağı belə tərbiyə eləməzlər!” kimi düşünürük. Bəs, yaxşı, uşağa necə tərbiyə verməli? Sərgilədiyi davranışları necə korreksiya etməliyik?
İstərdim ki, mövzumuza İslam dininin sonuncu peyğəmbəri (s.ə.s) Məhəmməd peyğəmbərimizin hədislərindən biri ilə başlayım. Yəqin ki, çoxlarımız bunu bilir.“Bir ailə təzə dünyaya gəlmiş 41 günlük körpəsini peyğəmbərimizin yanına gətirib ondan məsləhət almaq istəyir.
- Ey Allahın sevimli, seçilmiş bəndəsi, bu körpə bizim ailəmizə şənlik gətirib. Hamımız bu balanın vətənə, ailəyə faydalı övlad olmasını istəyirik. Sizcə biz bu balanı necə tərbiyə edək?
Peyğəmbərimiz isə:
- Ey dost, artıq gecikmisən, deyə cavab verir…
Ona görə ki, ailə körpənin tərbiyəsində 258 günü (ana bətnində 3-cü ayından etibarən) arxada buraxıb. Allah ana bətnindəki uşağa 10 həftəliyində ruh verir. Ona görə də hər bir valideyn övladının tərbiyəsi ilə ana bətnindən -10 həftəliyindən başlamalıdır.”
Gözəl hədisimizdən də görüldüyü kimi ana hamiləlik zamanı övladının fiziki inkişafı ilə bərabər psixo-nevroloji inkişafını da nəzarətdə saxlamalıdır. Hər bir uşağın daşıdığı genlərin onun həyatında rolu 7-10%-dən artıq deyildir. Yəni uşağın gələcəkdə şəxsiyyətinin düzgün formalaşmasında genlərdən də önəmli ona verilən tərbiyədir. Təbii, tərbiyəyə sosial mühit və ailə daxildir. Amma burada əsas yeri ailə tutur.
Tərbiyədə 3 əsas qızıl qayda:
- Nümunə olmayan davranışlar uşaqların yanında sərgilənməməlidir!
Biz nəzər salsaq görərik ki, 1yaşlı uşağa öyrədilmədiyi halda ona verilən sadə tapşırıqları (gözünü qırp, ananı öp, sağollaş, salam ver) yerinə yetirir, onlar ətrafında cərəyan edən hər şeyin fərqindədir. Uşaq hər şeyi müşhidə edir və onları yamsılamağa başlayır. Bəzən valideynlər mübahisələrini və ya düzgün olmayan davaranışlarını uşağın səlis danışmadığına görə anlamazlar deyə düşünərək sanki bir müqəvva kimi yanlarında sərgiləyirlər.
- Baş vermiş hər hansı bir hadisəni uşaqlara şərt kəsilərək həll edilməməlidir!
“Ana, uşaqla mağazaya evə çörək almağa girir. Uşaq isə rəfdə gördüyü şokoladın yanına yaxınlaşıb onu istəyir, ana isə uşağın inadkarlığını qıra bilmir. Uşaq ağlayır, qışqırır və hətta anasını yumruqlamaya başlayır.” Əksər belə situasiyalarda analar ətrafın neqativ formada narahat etməsin deyə ya istədiyini edir ya da şərt kəsərək: “evə gedək sənə kompüterdə oynamağa icazə verəcəyəm”, “özünü yaxşı aparsan, ana sənə evdə hədiyyə alacaq” və s. buna bənzər şərtlər kəsir. Bu zaman uşaq anasının zəif nöqtəsini tutaraq kiçik manipulyator kimi ona təsir etməyə çalışır və zaman keçdikcə valideynlərinə qarşı özü şərt kəsir. “Yemək yeyirəm, ancaq axşam gəzməyə gedəcik”, “dərsimi oxuyacam, ancaq mənə maşın alacaqsan!”
- Uşaqlar başqalarının yanında tənqid olunmamalıdır!
Valideynlər bəzən uşaqları utandıraraq, bu yolla onları tərbiyə etdiklərini düşünürlər və zaman keçdikcə əksinə, uşaqlar utanaraq xoş olmayan davranışları azaltmaq əvəzinə uğursuz olduqlarını düşünərək daha da uyğun olmayan davranışlar sərgiləyirlər. Əgər sizə qonaq gəlibsə, onun necə səliqəsiz olduğundan, oyuncaqları ilə oynadıqdan sonra yığışdırmadığından, televizora çox baxdığından şikayət etmək doğru deyil. Uşaqlar hansı otaqda olmasından, etdiklərindən asılı olmayaraq, valideynlərinin danışdıqlarını, xüsusən, onlar barəsində danışdıqlarını dinləyirlər.
Sonda isə onu qeyd etmək istəyirəm ki, əziz valideynlər, uşağı necə tərbiyə edəcəyinizi təyin etdikdən sonra övlad sahibi olmağa qərar verin. Uşaq dünyaya gələrkən onun valideyn üçün hüquqi, maddi hazırlığı olmaqla bərabər mənəvi hazırlığı da önəmlidir!
“NARINC” Uşaq Psixologiya mərkəzinin rəhbəri, psixoloq Narınc Rüstəmova
