Əsəbiləşir, sakitləşir mi? Ana – ata, uşağının hansı hərəkətləri qarşısında hərəkətə keçməlidir? Bu reaksiyalara diqqət!
Xüsusilə 3 – 6 yaş arası uşağı olanlar yaxşı bilir; Onlarla məşğul olmaq ayrı bir zəhmət və səbr istəyir. Nəyə əsəbləşdikləri, nəyə sevindikləri, ya da nəyə təəssüfləndikləri məsələsində çox açıq vermirlər. Yaşadıqları hər nə olursa olsun, düşüncə və hisslərini oyunla formalaşdırırlar. Bu səbəblə onlarla ünsiyyət qurmaq çətindir. Ötən həftələrdə, bir orta məktəbdə kiçik tələbələr, bir vəhşiliyə şahidi olmuşdular. Çox sevdikləri müəllimləri, məktəbin rəhbər tərəfindən gözləri qarşısında öldürülüb. Yaşı nə olursa olsun, heç kəs belə bir hadisəni yaddaşlarından asan asan silə bilməz. Hələ bunlar 4 – 6 yaş arasında olan kiçik bədənlər isə heç vaxt. Kim bilir bu səhnə içlərində necə bir fırtına qopardı? Bu ağır vəziyyətin öhdəsindən gəlmək üçün mütləq bir ekspert köməyi almaları lazımdır. Xüsusilə aşağıda yazdığımız əlamətləri göstərirlərsə.
Bu vəziyyətə bir nümunə təbii ki. Uşaqlar; Ailəyə yeni bir üzv iştirak etdikdə, ana – ata davasında ya da dost şəraitində da bəzi əks davranışlar nümayiş etdirə bilərlər. Bəs niyə? Uşaqların ruhi tarazlıqları pozulduğu, psixoloji olaraq müharibə içərisinə girdikləri necə başa düşülür? Hər bir ana – ata bilməsi lazım olan bəzi önəmli məqamlar var. Türkiyə, keçən həftələrdə bir orta məktəbində baş verən cinayətlə sarsılmışdı. Bunu bir qədər xırdalamaq lazım gələrsə, hadisəyə şahid olan uşaqların ruh vəziyyəti necə? Onlar üçün nələr edilə bilər? Böyük bir travma baş verdi. Hər uşağın bu vəziyyətdən təsirlənməsi fərqli olacaq. Depressiya, qorxu, məktəb qorxma, yemədən içməzdən kəsilmə kimi reaksiyalar göstərə bilərlər. Bəzi uşaqlar vəziyyətə dərhal reaksiya göstərdiyi kimi, bəzən bu proses 2-3 aydan sonra ortaya çıxmağa başlayır. Bu vəziyyət “Post Travmatik Stress Bozukluğuna” (PTSB) səbəb ola bilər. Bu pozğunluq, həyatda ani və şok verici bir hadisə olanda meydana gəlir. Əlamətləri hadisədən sonrakı üç ay ərzində müşahidə olunmağa başlanır. Bəzi hallarda hadisədən illər sonra belə əlamətlər ortaya çıxa bilər; Sıxlığı və intensivliyi uşağa görə dəyişir. Bəzi uşaq altı ay içərisində normal həyatına qayıdarkən; Bəziləri bu narahatlığı daha uzun müddət yaşamağa davam edir.Bu stress pozuntusunun əlamətləri nələrdir? Valideynlərin nələrə diqqət etməlidir? Yaşadığı travma hadisəsi; Hallusinasiya, kabuslar və flasbacklar ilə sıx (təkrar-təkrar yaşamaq halları) bir kədər və stresslə xatırlayır. Uşaq, travmatik həyatı xatırladan insanlardan, yerlərdən, fikirlərdən və ya vəziyyətlərdən uzaq durur. Bu hal ailə və dostlardan qopma və izolyasiya hallarını bərabərində gətirir. Ayrıca həzz keçirdiyi fəaliyyətlərdən də uzaqlaşa. İnsan münasibətlərində problem yaşanması (maraq hiss etmə və göstərmədə azalma), yuxuya getmədə çətinlik, gərginlik, qəzəb partlayışları, müvazinət çətinliyi, asanlıqla qorxma və yerində səbirsizlik halları görülə bilər.
Bu uşaqların ruhi inkişafı üçün nə etmək lazımdır? Bu hadisəyə şahidlik etmiş uşaqların ən az 6 ay ilə 1 il arasında müalicə görməsi lazım. Yaşları çox kiçik olduğundan, tətbiq edilməli ən yaxşı müalicə üsulu oyun terapiyası. Bu müalicələrdən ən təsirlisi isə ailə də işin içinə iştirak edən “Filial Oyun Terapisiyöntemi”. Müalicə, (uşaq psixiatr ilə birlikdə çalışaraq) dərman ilə də dəstəklənə. Digər tərəfdən, heç bir ekspert yardımı almadan bu uşaqların normal həyatlarına davam etmələri mümkün deyil. Bəlkə də qısa dövrdə uşağın həyatında hər şey normal görünsə, sonrakı aylar və ya illər bu travmaya məruz qoyan hadisənin təsirləri uşağın davranışlarında və sosial həyatında mütləq özünü göstərəcək. Bu gələcəkdə, yalnız qısa dövrdə məktəb uğurunu və dost münasibətlərini deyil, həyatlarının bütün tərəflərini təsir edəcək ruhi narahatlıqlara və pozuntulara səbəb ola bilər.
Uşaqlar nə kimi reaksiya göstərirlər?
Uşaqların göstərəcəyi ilk reaksiya məktəbə getmək istəməmələri və məktəbdən qorxma yaşamaları olacaq. Bununla yanaşı yavaş-yavaş ictimai həyatdan təcrid ola. İnkişafları susa, bəzi sahələrdə reqresiya yaşaya və davranış və harmoniya problemləri ilə işarə oluna bilər. Ailələr də, uşaqlarının bu vəziyyəti necə çıxacaqlarına və onlara necə dəstək olacaqlarına dair məsləhət və eyni zamanda psixoloji dəstək ala bilərlər. Bu hadisə ilə birlikdə ana – atalarına Uşaqların yaşadıqları problemləri həll etmək üçün müxtəlif oyun terapiyaları istifadə edilir. Bunlardan bir çox ölkədə təsiri aparılan araşdırmalarla sübut olunmuş oyun terapiyası növü “Filial Oyun Terapisidir”. Filial “” adı Latın mənşəli olub, övlad mənasında və anne-baba-çocuk arasındakı münasibətlə bağlıdır. “Filial terapiya”, ilk olaraq 1960-ci ildə Bernard və Luisə Guerney tərəfindən inkişaf etdirilib. Daha sonra Doktor Ris Vanfleet müxtəlif ölkələrdə gördüyü işlərlə bu yanaşmada aparıcı oldu.
Bu terapiya hansı yaş uşaqlar üçün müsbət nəticə verər?
Filial terapiya; Ailə terapiya və oyun terapiyası münasibətlərinin inteqrasiya olunduğu, ailə daxili problemlərin həllini təmin edən, 3-12 yaş arasındakı uşaqlara tətbiq olunan, psiko-eğitimsel bir münasibətdir. Terapist himayəsi altında valideyn, uşaqlarıyla birlikdə oyun terapiyası edər. Oyundakı mövzular haqqında danışılır. Terapist ailəyə uşaqları ilə bağlı hər 3-4 seansda bir geribildirim-də olur.
Bir seans nə qədər davam etməlidir?
Hər həftə 30 dəqiqəlik oyun terapiyası aparılır. Valideyn hər həftə evdə keçirdiyi oyun seansları bağlı qeydlər tuturlar və terapist-lə mütəmadi olaraq görüşərək süpervizyon almağa davam edirlər.
Evdə bu terapiya həyata keçirmək üçün nəyə lazım?
Evdəki müalicələr üçün xüsusi oyun otağı tənzimlənir və müəyyən mövzuda oyuncaqlar alınır. Bu oyuncaqlarla uşaq başqa vaxt oynamaz. Oyun müalicəsinə xüsusi oyuncaq. Bu müddət uşağın probleminə və göstərdiyi proseslərə görə dəyişə bilə
Kiçik yaşda bir uşağın ruhi vəziyyəti dəyişikliyi necə başa düşülür? Nə kimi əlamətlər verir?
Uşaqlar, ruh sağlamlığını mənfi təsir edən bir şey yaşayırlarsa, fərqli davranışlar nümayiş etdirməyə başlayırlar. Məsələn; Çox ünsiyyətcil bir uşaq sakitləşir, yemə – içməli, yuxu, davranış və üz ifadələrində fərqlər olur. Yuxusuzluq, depressiya, həyəcan, qorxu, qəzəb, narazılıq kimi əlamətlər görmək. Bir şeylərin tərs getdiyini hiss edən ana – ata, çox gec qalmadan bir pedaqoq dəstək almalıdır.
Bu yaşda ən çox görülən, ikinci bir qardaşla birlikdə qısqanclıq hissi yaşayan uşaqlar üçün nələr edilə bilər?
Yeni bir qardaşa hər bir uşağın verəcəyi reaksiya fərqli olur. Bu səbəblə hər ailəyə veriləcək tövsiyələr də fərqlidir. Ana, uşaq sahibi olmağa qərar verməsi ilə birlikdə bir pedaqoq məsləhət alması və doğumdan sonrakı prosesdə bu məsləhətə davam etməsi lazımdır.
Tərcümə etdi: Əliyeva Şəbnəm
Tərcümə edilən sayt :www.ntv.com.tr
Narınc könüllü qrupunun üzvü : Əliyeva Şəbnəm
