Neurofeedback terapiyası nədir?
Neurofeedback – şəxsin özünün beyin dalğalarını dəyişdirməsinə kömək edən öyrənmə strategiyasıdır. Neurofeedback dərmansız müalicə üsuludur və bir çox problemlərin aradan qaldirilmasına kömək edir. Müalicənin məqsədi təkcə düşüncə tərzinizi və hisslərinizi dəyişdirmək deyil, həm də daha yaxşı işləmək üçün beyninizi bioloji səviyyədə dəyişdirməkdir.
Neurofeedback seanslarında şəxsin başına (baş dərisinə) yerləşdirilən elektrodlar vasitəsilə kompüter cihazına qoşulur. Elektrodlar beyindən gələn elektrik nümunələrini ölçür və onları ekranda əks etdirir. Beyinə heç bir elektrik cərəyanı vermir.
Son tədqiqatlar göstərdi ki, lazımi dəstək verildikdə, beyin dəyişmək və uyğunlaşmaq qabiliyyətinə malikdir.
Beyin dalğası nədir?
Beyin hüceyrələrimiz beyin dalğaları kimi tanınan elektrik impulsları vasitəsilə əlaqə qurur. Daha sürətli beyin dalğaları diqqət, düşüncə və şüurla əlaqələndirilir, daha yavaş beyin dalğaları isə istirahət, meditasiya və dərin yuxu ilə əlaqələndirilir.
Beyin tərəfindən ötürülən dalğalar əsasən dörd cürdür: Alfa, Delta, Teta və Beta dalğaları. Hər bir dalğanın xüsusi tezliyi var.
Delta – 1-4
Teta – 4-8
Alfa – 8-12
Beta – 13-21
Seans müddətində teta və delta dalğalarını azaltmağı və sürətli beta və smr dalğalarını artırmağı öyrənirlər.
Psixi sağlamlıq pozğunluqlarında beyin dalğası pozula bilər, bu da qeyri-sağlam bioloji fəaliyyətə və davranışa səbəb ola bilər. Məsələn, anksiyete pozğunluğu olan insanlarda bəzi dalgaların daha yüksək, bəzilərinin daha az olması görünür və bu da diaqnozun təyin edilməsində mühim rol oynayır.
Xüsusi Öyrənmə Çətinliyi – Disleksiya
Uzun məktəb həyatına ilk addımların atıldığı günlər hər birimiz üçün fərqli həyəcanların yaşandığı günlərdir. Valideynlər üçün bu, diqqətlə böyütdükləri yeganə övladının böyüməsini izlədikləri yeni həyata keçid, kiçik uşaq üçün isə bir çox şəraitə uyğunlaşmalı olan, yeni insanlarla tanış olduqları yeni bir mühit deməkdir.
Bəzi uşaqların intellekti çox yaxşı olsa belə, müəyyən sahələrdə (oxumaq, yazma, riyaziyyat və s.) gözlənilən səviyyədə uğur göstərə bilmir. Belə hallarda “xüsusi öyrənmə çətinliyi” ola biləcəyindən şübhələnmək və müəyyən testlərdən keçmək və uşağa diaqnoz qoymaq vacibdir. Çox vaxt diqqətin olmaması ilə müşayiət olunur.
Müşahidə olunan simptomlar:
- Vizual simvolları qarışdırırlar.
- Sözü tərsinə çevirirlər.
- Oxuduqlarını başa düşmürlər, ya da səhv oxuyurlar.
- Hərflərin sırasını qarışdırırlar.
- Onlar dinləməkdə və şifahi tapşırıqları yerinə yetirməkdə çətinlik çəkirlər.
- Şifahi və yazılı ifadədə çətinlik çəkirlər.
- Diqqət və konsentrasiyada çətinlik çəkirlər.
- Eşitmə qavrayış problemləri var.
- Sağ və solunu qarışdırırlar.
- Zaman – məkan problemləri ola bilər.
- Onların riyazi çətinlikləri var.
- Adaptiv davranış problemləri var.
Bu diaqnozu təyin etmək üçün müəyyən psixoloji, psixiatrik və tibbi qiymətləndirmələr edilə bilər.
Xüsusi öyrənmə çətinlikləri olan uşaqlar bir-birlərindən fərqlidirlər. Buna görə də fərdi müalicə planları yaradılır.
Disleksiyası olanlar bu çətinliklər səbəbindən təhsil həyatına uyğunlaşa bilmirlər. Bununla əlaqəli olaraq özgüvənləri aşağı olduğu üçün özlərini dostlarından, məktəbdən və nəticədə cəmiyyətdən təcrid edirlər.
Neurofeedback terapiyaları öyrənmə pozğunluqlarına necə təsir edir?
Neurofeedback təlim metodu öyrənmə pozuntularının həllində təsirli olur. Nəzərdən keçirildikdə öyrənmə qüsuru olan şagirdlərdə ən çox rast gəlinən problemlərdən biri diqqəti cəmləmə problemidir. Diqqətini daha dəqiq cəmləyən və cəmlənmiş diqqəti daha uğurla saxlayan şagird ilk növbədə informasiyanı daha dəqiq qəbul edə biləcək. Bu səbəbdən, disleksiyası olan uşaqlarda diqqəti yaxşılaşdırmaq üçün ilk növbədə neurofeedback məşqlərinə üstünlük verilə bilər.
Neurofeedback təlimləri dərmansız diqqəti artırmaq üçün bir seçimdir.
Tədqiqatlar göstərir ki, neurofeedback, yan təsirləri olmayan stimullaşdırıcı dərmanlar qədər təsirli olur. Neurofeedback riyaziyyat, oxuma, eşitmə prosesi və vizual emal kimi öyrənmə və icra bacarıqlarına aid olan beynin sahələrini öyrətməklə öyrənmə bacarıqlarını təkmilləşdirir. Beynin bir hissəsinin daha yaxşı işləməsi üçün yeni sinir yolları hazırlanır.
Öyrənmə çətinliyi olan bir uşaqda beynin sahələri arasında əlaqə düzgün işləmir. Bu, sadə öyrənmə tapşırıqlarını çox çətinləşdirir.
Neurofeedback təlimi, məşq etdiyiniz sahələr tam olaraq necə ünsiyyət qurduğu zaman beynə işarələrlə kömək edir. Beyninizi məşq edərkən hər yarım saniyədən bir geribildirim alacaqsınız ki, bu da sizə çoxlu təkrar və məşq imkanı verir. Beyin hər dəfə düzgün ünsiyyət qurduqda mükafatlandırılır.
Öyrənmə çətinliyi üçün neurofeedback təlimində irəliləyiş uşağın tapşırıqlara diqqətində, sinifdə performansında, öyrənmə qabiliyyətində və davranışında özünə nəzarətdə müşahidə edilə bilən təkmilləşdirmələrdə göstərilir.
Sevil Cavadova
Psixologiya Elmi – Tədqiqat İnstitutunun Neurofeedback üzrə mütəxəssisi
