Uşaqlarda burun əti (adenoidlər) problemi, burun tənəffüsünü maneə törədə bilən bir vəziyyətdir və bəzi hallarda zehni inkişaf və ümumi sağlamlığa təsir edə bilər. Burun əti, burun boşluğunun arxa hissəsində yerləşən və infeksiyalara qarşı müdafiə mexanizmasının bir hissəsi olan toxuma kütləsidir. Bu toxuma normalda körpəlik və erkən uşaqlıq dövründə böyükdür, lakin yaş artdıqca kiçilməyə meyillidir. Bəzən isə böyüyərək tənəffüs yollarını daraldır, nəfəs almaqda çətinlik yaradır və digər problemlərə səbəb olur.
Burun Ətinin Böyüməsi və Nəfəs Problemləri
Burun əti böyüdükdə burundan nəfəs almaq çətinləşə bilər, bu da uşağın ağızdan nəfəs almasına səbəb ola bilər. Bu durumun bir neçə əsas nəticəsi vardır:
• Yuxu Problemləri: Burun əti böyüdükdə yuxu zamanı tənəffüsün pozulmasına səbəb ola bilər, xüsusilə də obstruktiv yuxu apnesi kimi problemlərə. Bu da uşağın yuxusunu kəsir və gecə boyunca tez-tez oyanmalarına səbəb olur.
• Kronik Ağızdan Nəfəs Alma: Ağızdan nəfəs alma təkcə yuxu zamanı deyil, gün ərzində də davam edərsə, uşağın dişlərin yerləşimində, çənə quruluşunda və üz formasında dəyişikliklərə səbəb ola bilər.
• Qulaq Problemləri: Burun əti böyüyəndə, qulaqda təzyiqə və ya orta qulaqda maye yığılmasına səbəb olaraq tez-tez qulaq infeksiyalarına yol aça bilər. Bu da eşitmə problemlərinə səbəb ola bilər.
Burun Ətinin Zehni İnkişafa Təsiri
Burun əti böyüdükdə və tənəffüs çətinliyi yaratdıqda, uşaqların zehni inkişafına bir neçə fərqli yolla mənfi təsir göstərə bilər:
1. Yuxu Keyfiyyətinin Aşağı Olması:
• Zehni inkişaf və yuxu arasında sıx əlaqə var. Uşaqların beyin inkişafı üçün keyfiyyətli yuxu çox əhəmiyyətlidir. Burun əti böyüyüb nəfəs almaqda çətinlik yaradırsa, yuxu dövrləri qısa olur və uşaq dərin yuxuya keçə bilmir.
• Dərin yuxu zamanı beynin öyrənmə qabiliyyəti və yaddaş prosesləri güclənir. Yuxunun pozulması isə uşağın diqqətini toplamaqda, öyrənməkdə və yadda saxlamaqda çətinlik çəkməsinə səbəb ola bilər.
• Əgər uşaq tez-tez yuxusuz qalırsa və ya keyfiyyətsiz yuxu alırsa, bu onun gündəlik fəaliyyətlərində yorğunluğa, diqqət pozulmalarına və əhval dəyişikliklərinə səbəb ola bilər.
2. Ağır Yuxu Apnesi və Beyin Oksigenlənməsi:
• Obstruktiv yuxu apnesi zamanı uşağın yuxu əsnasında nəfəs alması qısa müddətlər üçün dayanır və bu, bədənin və beynin oksigen almasını azalda bilər. Oksigenin beyinə kifayət qədər çatmaması uşağın kognitiv funksiyalarını (yaddaş, öyrənmə, diqqət) təsir edə bilər.
• Davamlı olaraq bu vəziyyətdə qalan uşaqların məktəbdə performansı aşağı düşə bilər və öyrənmə çətinlikləri ilə qarşılaşa bilərlər.
3. Davranış Problemləri və Dəqiqə İtirmə:
• Yuxusuzluq və ağızdan nəfəs almanın təsiri ilə uşaqlarda diqqət pozuntusu, hiperaktivlik və davranış problemləri inkişaf edə bilər. Bu problemlər xüsusilə diqqət əskikliyi/hiperaktivlik pozuqluğu (ADHD) simptomları ilə qarışdırıla bilər.
• Uşaqlar tez-tez əsəbi və ya narahat olur və bu da onların həm məktəbdə, həm də sosial mühitdə adaptasiyasına təsir edə bilər.
4. Dinləmə və Eşitmə Problemləri:
• Burun əti böyüdükdə və qulaq infeksiyalarına səbəb olduqda, uşaqların eşitmə qabiliyyətində müvəqqəti və ya bəzən daimi azalmalar baş verə bilər. Eşitmənin zəifləməsi isə dil inkişafında geri qalmaya və məktəbəqədər dövrdə öyrənmə problemlərinə səbəb ola bilər.
• Uşağın danışmaqda çətinlik çəkməsi və ya danışılanları anlamaması onun zehni inkişafına mənfi təsir göstərə bilər.
Valideynlər Üçün Faydalı Məsləhətlər
Valideynlər burun əti probleminin uşaqlarında yaratdığı çətinlikləri anlamaq və onlara yardımçı olmaq üçün bəzi addımlar ata bilərlər:
• Uşağın Yuxusunu Diqqətlə İzləyin: Əgər uşağınızda tez-tez yuxu əsnasında xoruldama, nəfəs almanın dayanması və ya ağızdan nəfəs alma kimi əlamətlər varsa, bu vəziyyəti pediatra bildirərək qiymətləndirmək lazımdır.
• Qulaq, Burun və Boğaz Həkimi ilə Məsləhətləşin: Burun ətinin böyük olub olmadığını və əməliyyatın lazım olub-olmadığını öyrənmək üçün ixtisaslı bir həkimə müraciət edin.
• Uşağın Davranışlarını Təqib Edin: Əgər uşağınızda diqqət pozuntusu, öyrənmə çətinlikləri və ya davranış dəyişiklikləri müşahidə edirsinizsə, bu əlamətlərin burun əti problemi ilə əlaqədar olub-olmadığını öyrənmək üçün mütəxəssislə danışın.
Burun Ətinin Əməliyyatla Götürülməsi
Əgər burun əti ciddi şəkildə böyümüşsə və konservativ müalicələr (burun spreyləri, dərmanlar) effekt vermirsə, həkim burun əti əməliyyatı (adenoidektomiya) təklif edə bilər. Əməliyyat nəticəsində uşağın tənəffüs yolları açılır və yuxu keyfiyyəti yaxşılaşır. Bu, həmçinin zehni və fiziki inkişafına da müsbət təsir edə bilər.
Nəticə
Burun əti böyüməsi uşaqlarda tənəffüs problemlərinə və yuxu keyfiyyətinin pozulmasına səbəb olaraq onların zehni inkişafına mənfi təsir göstərə bilər. Yuxu problemləri, yuxu apnesi və eşitmə problemləri kimi təsirlər uşaqların məktəb performansına, sosial adaptasiyasına və gündəlik həyatına mənfi təsir edə bilər. Valideynlərin bu əlamətləri vaxtında müşahidə etməsi və mütəxəssislə məsləhətləşməsi uşağın rahatlığını və inkişafını təmin etmək baxımından çox vacibdir.
