Uşaqların dəcəl olması çox vaxt onların enerjili, maraqlı və aktiv olmasından qaynaqlanır. Dəcəllik bir problemdən çox, uşağın inkişafının bir hissəsi kimi qəbul edilməlidir.
Uşağın bu tip davranışlar etməsinin bir neçə səbəbi ola bilər:
1. Maraq və Kəşfetmə İstəyi – Bu yaşda uşaqlar hər şeyi araşdırmaq, toxunmaq, sınamaq istəyirlər. Onun üçün lak, dərman və ya ketçup sadəcə adi əşyalar deyil, “təcrübə” materialıdır. O, bunlarla nə baş verdiyini görmək istəyir.
2. Diqqət Çəkmək – Əgər uşaq sizin başınız qarışan anları seçirsə, bu o demək ola bilər ki, o sizin diqqətinizi çəkməyə çalışır. Ola bilər ki, siz fərqinə varmadan ona bu yolla daha çox reaksiya verirsiniz və o da təkrar edir.
3. Sərhədləri Yoxlamaq – Bəzi uşaqlar valideynlərinin qoyduğu qaydaları sınamaq istəyirlər. “Mən bunu etsəm, anam yenə hirslənəcəkmi?” deyə düşünə bilərlər.
4. Həddindən Artıq Enerji – Uşaq bəlkə də çox enerjilidir və ona daha çox fiziki və yaradıcı fəaliyyət lazımdır. Əgər enerjisini sərf edəcək bir məşğuliyyət tapmasa, öz yolunu tapır.
Nə Etmək Olar?
• Onu cəzalandırmaq əvəzinə istiqamətləndirin – “Bunu etmə” demək əvəzinə, “Gəl, birlikdə bu işi edək” deyə ona seçim verin. Məsələn, “Əgər nəyisə qarışdırmaq istəyirsənsə, gəlin sənin üçün bir laboratoriya kuralım və orada maraqlı şeylər sınayaq.”
• Alternativlər Yaradın – Uşaqlar yaradıcı və araşdırmağı sevən varlıqlardır. Ona boya, su ilə təcrübələr, kinetik qum və ya xəmirlə oynamaq kimi yeni fəaliyyətlər təklif edin.
• Qaydaları dəqiq və ardıcıl şəkildə öyrədin – Uşaqlar bəzən nəyin “olmaz” olduğunu unutduqları üçün hər dəfə sakit, aydın və qısa şəkildə izah edin. Məsələn, “Dərmanlar oyuncaqlar üçün deyil, yalnız xəstə olanda içilir” kimi sadə izahlar verin.
• Diqqətini Müxtəlif Yönlərə Çəkin – Oyunlar, tapmacalar, maraqlı məşğuliyyətlərlə onun enerjisini düzgün yönləndirmək mümkündür.
• Müsbət Davranışı Gücləndirin – Uşaq düzgün bir şey etdikdə mütləq onu tərifləyin və sevindirin. Məsələn, “Sən çox ağıllısan, dərmanlara toxunmadın, əhsən!”
Bu cür davranışlar çox vaxt uşağın inkişaf mərhələsinə aiddir və tamamilə normaldır. Amma əgər uşaq təkidlə və tez-tez təhlükəli şeylər edirsə, bu halda onun hisslərinə və ehtiyaclarına daha dərindən baxmaq lazımdır. Onun emosional ehtiyaclarını başa düşmək üçün çoxlu vaxt ayırıb oyunla, sevgi və səbir göstərərək istiqamətləndirmək lazımdır.
Narahat olmayın, səbrlə və doğru yanaşma ilə uşaq bu vərdişlərdən uzaqlaşacaqdır!
Psixologiya Elmi-Tədqiqat İnstitutunun elmi işçisi, Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi, Uzman- Klinik psixoloq Narınc Rüstəmova
