Daun sindromu 1866-ci ildən məlumdur. İngilis həkimi Lanqdan Daun xarakter xüsusiyyəti hesab olunan bu xəstəliyi bir qız uşağında müşahidə edib və onu “monqolizm” adlandırıb. Sonralar bu xəstəliyi kəşf edən alimin şərəfinə “Daun sindromu” adını alıb. Belə uşaqlar bir-birinə oxşayır, streotipləri eyni olur. Yəni, boy qısa olur, əqli inkişafdan geri qalırlar, kəlləsi kiçik və yumru olub üz nahiyəsində yastılaşır. Yanaqlar üzün yastılaşmış fonunda bir qədər üzə çıxır. Gözləri uzunsov və kiçik göz yarığı çəp, göz bucağında dəri büküşlü, ağzı yarı açıq, dili böyük, qarnı köpmüş, dişləri seyrək, əzələ və oynaqları zəif inkişaf etmiş olur. Yəni monqoloid irqinə mənsub şəxslərə bənzəyirlər.
Daun sindromlu xəstələrin əksəriyyətində ürəklərində və böyrəklərində anadangəlmə qüsur olur. Daun xəstələrində tez-tez piylənmə baş verir, görmə pozğunluğu, qulaqların zəif inkişaf etməsi müşahidə olunur. Beynin ümumi inkişafdan və beyinciyin zəif inkişaf etməsi əqli cəhətdən geriliyə, eləcə də hərəkətin normal koordinasiyasının pozulmasına gətirib çıxarır. Bu sindroma əsasən 35 yaşından yuxarı hamilə qalan və irsi genetik xromosom dəyişiklikləri olan qadınların körpələrində rast gəlinir. Daun sindromu olan uşaqlarda doğma ehtimalı 35-40 yaşlı qadınlarda 10 dəfə, 40 yaşdan yuxarı olanlarda 100 dəfə çoxdur. Atanın yaşının fərqi yoxdur. Çox vaxt irsi xəstəlik dedikdə, elə hesab olunur ki, daun nəsildən-nəsilə keçir. Ancaq bu belə deyil. Xəstəlik yalnız ananın orqanizmindəki xromosomlardan asılıdır. Bu xəstəliyin yaranmasında mikrobların heç bir rolu yoxdur.
Daun sindromunu törədən səbəblərdən biri də tərkibində purin alkaloidləri– kofein, teobromin, teofillin olan maddələrin çox qəbul edilməsidir. Hal-hazırda 40-45 yaşlı qadınların daun sindromlu uşaq dünyaya gətirmələrinə daha tez-tez rast gəlinir. Bu da ananın yumurta hüceyrəsinin qocalması ilə əlaqədardır. Elə buna görə də deyilir ki, daun irsi xəstəlikdir və uşağa yalnız anadan keçə bilər. Oğlanlarda spermatozoid həddi buluğa çatdıqdan sonra yaranırsa qızlarda yumurta hüceyrəsinin bünövrəsi ilə doğulur. Daun sindromlu körpənin doğulması ananın yaşı ilə birbaşa əlaqəlidir. Bu sindromun əsas səbəbi insanda normal 46 xromosom əvəzinə 47 xromosomun olmasıdır. 21cüt xromosomlarda baş verən anomaliya zamanı trisomiyanın əmələ gəlməsidir. Elə buna görə də hər il mart ayının 21-də Ümumdünya Daun Maarifləndirmə günü kimi qeyd olunur. Daun sindromu diaqnozu təsdiq edildikdən sonra valideynlərə öz övladlarını erkən uşaq müdaxilə proqramlarına və yaxud reabilitasiya mərkəzlərinə cəlb etməlidirlər. Bu proqramlar dil, idrak, özünəyardım və ünsiyyət qurma ilə bağlı qabiliyyətləri öyrətmək, onların lazımı hərəkətlərinin formalaşması üçün müvafiq idman məşğələləri həyata keçirilir. Daun sindromlu uşaqları zəif və güclü tərəfləri var. Məsələn, eşitmə, görmə, nitqində əqli cəhətdən geri qalması, ürəyində qüsurlar ola bilər. Amma belə uşaqlarda yamsılamaq, təqlid etmək bacarığı yüksəkdir. Daun sindromlu uşaqlar mətni tez qavrayırlar . Onlarda mexaniki yaddaş güclü olur. Daun sindromu ilə dünyaya gələn uşağı infeksiya və xarici təsirlərdən daha çox qorumaq lazımdır. Doğulan daun sindromlu körpəyə xüsusi diqqət və qayğı ilə yanaşmaq gərəkdir. Bu onların yaşayış keyfiyyətlərini artıraraq normal inkişaf keyfiyyətlərini artıraraq normal insanların yaşayış səviyyəsinə yaxın həyat tərzi sürməsinə imkan verəcək. Təxmini hesablamalara görə, daun sindromlu şəxslər təxminən 47 yaşına kimi yaşayırlar. Son illər daun sindromlu kişilərin övlad sahibi ola biləcəyi ehtimal olunur. Qizlar isə normal insanlarla ailə qurduqda dünyaya sağlam uşaq gətirdikləri müəyyən olunub. Belə uşaqlar xüsusi istedada mailk ola bilərlər. Məsələn, rəssamlıq, aktyorluq və s. Daun sindromlu uşaqlara xas olan xüsusiyyətlər var: mehriban olurlar, kin saxlamırlar, çox həssasdırlar, dürüstdürlər, eqoist deyillər, yalan danışmağı bacarmırlar, qaydalara əməl edirlər, incəsənətə xüsusi qabiliyyətləri vardır. Ona görə də, əziz valideynlər övladınızın qayğısına qalın, onların bacarıqlarının üzə çıxarılmasına yardımçı olur. Daunu bir xəstəlik kimi yox. Bir fərqlilik kimi qəbul edin.
Əsədova Eminə
NARINC UŞAQ PSİXOLOGİYA MƏRKƏZİ-nin inkişaf geriliyi üzrə mütəxəssis, pedaqoq
