Neurofeedback terapiyası şəxsin beyin dalğalarını ölçən və şəxsə beynin necə işlədiyi barədə məlumat verən prosedurdur. Neurofeedback eeqinin bir novu olub agrisiz şüasiz fəaliyyət göstərən prosesdir. – Beyin dalğaları dedikdə nə başa düşürük? düşüncələr, hisslər, hərəkətlər davranışlar emosiyalarimiz başa düşülür. Bütün düşüncələrimizin, duyğularımızın və davranışlarımızın kökünə baxsaq beynimizdəki neyronlar və sinirlər arasındakı əlaqə dayanır ki onlar bizə hərəkətlərimizi davranişlarimizi emosiyalarimizi idarə etməyə kömək edir. Neyronlar bir-biri ilə əlaqəni beyin dalğaları adlanan dalğalar və siqnallar vasitəsilə əlaqə qurur. Beyin dalğaları bir-biri ilə əlaqə saxlayan neyronlar tərəfindən istehsal olunur. Onlar elektroensefaloqrafiya (EEG) ilə ölçülə bilər, baş dərisinə əlavə edilmiş elektrodlardan istifadə edərək beyinin elektrik aktivliyini qeyd etməküçündür. Beyin dalgalarinın beş əsas növü var və onlar amplitüdləri və tezlikləri ilə tanınır Tezlik saniyədə dalğaların sayı (Hz) ilə ölçülən dalğaların nə qədər sürətlə salındığını göstərir. DELTA (1-4 Hz), THETA (4-8 Hz), ALPHA (8-12 Hz) (Aşağı Alfa (8-10 Hz) və Yuxarı Alfa (10-12). Hz)), BETA (12-30 Hz) (Aşağı Beta və ya Sensorimotor ritmi daxildir – SMR (13-15 Hz) Beta (15-18 Hz) və Yüksək Beta (19-30 Hz)) və GAMMA (30) – 100 Hz). Hər bir beyin dalğası vəziyyəti müəyyən bir fizioloji funksiyanı təmsil edir və fərqli bir vəziyyətə uyğundur. Yəni, EEG siqnalında delta dalğaları insan yatarkən, teta dalğaları insan yuxulu olduqda, alfa dalğaları insan rahat və əzələləri boş, lakin oyaq olduqda, beta dalğaları yuxuda olduqda müşahidə olunur. insan ayıq olur və insan problemi həll etməyə çalışarkən qamma dalğaları müşahidə olunur.
- Delta dalğası normasi 1-4 hz arası olan beyin dalğasıdır
- DElta dalgası normadan aşağı olduqda bedenin ve beynin cavanlasma imkanin olmamasi yuxu pozuntusu
- Normada olduqda imnutitet sisteminin düzgünlüyü tebii sagalma
- Normadan yüksək olduqda isə oyrenme problemi diqqet pozuntusu siddetli hiperaktivlik
- diDelta dalgasi qadinlara nisbeten kisilerde az olur buna esasende Işemiya asliliq yuxuda yol getme parkinson xesdeliyi şizofreniya xestelikler olur
- Teta dalgasi norması 4-8 Hz arası olan beyin dalğasıdır
- Normadan aşağı olduqda izdirab stress duygu şüursuzluq
- Normada olduqda yaradsiciliq duygulu elaqe sakitlik şüursuzluq ağıllı istedad
- Normadan yüksək olduqda isə meyilsizlik hiperaktivlik (uşaqlarda boyuklere nisbeten daha yuksek olur)
- Alfa dalğası 8-12 Hz arası olan beyin dalğasıdır
- Alfa dalğası normadan aşağı olduqda vasvasaliq izdirab unutqanliq şiddetli stress
- Normada olduqda rahatliq dincelme
- Normadan yüksək olduqda isə xeyala dalma fikrin perakenanende olmasi laqeydlik
- Beta dalğası 13-21 Hz arası olan beyin dalğasıdır
- Beta dalğası normadan aşağı olduqda – diqqet eksikliyi hiperaktivlik pozuntusu diqqət əksikliyi təsir altinda olma dincəlməmə tanima idrak problemleri
- Normada olduqda şuur düsünce problemleri helli davamli diqqet
- Normadan yüksək olduqda isə adrenalin heyecanlama dincelmemek gerginlik stress izdirab
NEUROFEEDBACK TERAPİYASİ NECƏ APARILIR?
Ilk öncə beyin dalğaları eeq və ya qeeq müayinəsindən keçirilməlidir daha sonra isə peşəkar mütəxəssis tərəfindən beyin dalğalarına uyğun seanslar tərtib edilməlidir Neurofeedback seansı zamanı EEG tərəfindən qeydə alınan və beyin dalğası tezlikləri mütəxəssisin kompüterinin ekranında video oyun və ya görüntü isə pasientin izlədiyi monitorda göstərilir beyindən gələn və ya beyinə oturulən əks əlaqəni təmin edən digər növ siqnallar isə elektrodlar vasitəsilə komputer ekranina ötürülür. İnsan istədiyi beyin dalğasına çatmaq uçün əgər alfa dalğasi (relax və ya rahatlama seanslari) ilə işlənilirsə ondan sakit olmasi bəzən isə gözlərini baglamasi ekranda gedən mahniya qulaq asmasini və ya görüntünü izləməsi çox hərəkətdə olmamamasini eger beta dalğası (diqqətin yığılması səbrsizlik hiperaktivlik seanslari ) isə ondan obyekti hərəkət etdirməsi tələb olunur yəni diqqətini tam ekrana verməsini video oyunu “oynamasini məsələn oyun bir avtomobilin sürdüyünü və ya bir topun qalxıb – düşdüyünü göstərə bilər. istediyimiz nəticəyə çatdiqda isə video oyun daha sürətli hərəkət edir və ya top yüksəlir və ya ekrandakı video və ya görüntü böyüyərək genişlənməyə aydinlaşmağa başlayır.beyin dalğasında aktivlik artdıqda yəni hərəkət etsək diqqətimiz dağılarsa, fikri yayinmağa başlayır bu zaman ekrandakı görüntü kiçilərək darlaşır yüksəkliyə qalxan top enir sürdüyü avtomobil isə yavaşlayaraq dayanır Səslər şəkillər videolar oyunlar pasientlər üçün mükafat rolunu oynayır və insana beyni məqsədə çatdıqda dərhal xəbər verir – onlar hədəf beyin sahəsini aktivləşdirir və ya sıxırlar. Tədricən, beyin ona verilən siqnallara cavab verir və yeni beyin dalğalarının “öyrənilməsi”nizamlanmasi prosesi baş verir.Seans sonunda isə şəxsə mütəxəssis tərəfindən nəticələr barədə məlumatlar verilir Neurofeedback-də hədəflənən beyin dalğalari hər bir şəxs üçün fərqlidir. Pasientin Beyin dalğası istədiyimiz beyin dalğası modelinə çatdiqda, simptomlar çox azaldıla və ya tamamilə yox ola bilər. Daha sonra təlim və ya müalicə tam hesab olunur və nəticələr qalıcıdır. Neurofeedback seansları heftədə 3 dəfə olmaqla 15-40 seans ola bilər. Neuofeedback terapiyası kimlər üçündür? autizmli insanlar və diqqət çatışmazlığıte hiperaktivlik pozğunluğu (ADHD), qıcolmalar, serebral iflic, qazanılmış beyin zədəsi, narahatlıq, depressiya, davranış pozğunluğu, asılılıq və doğuş travması olan insanlar üçün istifadə edilə bilər.
DEHB də yəni davrniş hiperaktiv pozgunlugu diqqet catismamazliginda Neurofeedbackin istifadəsi
Hiperaktivlik nədir?
Tez tez hereket etmek bir yerde otura bilmemek oturmaqda cetinlik cekmek
Hedinden artıq danişmaq və susmaqda cetinlik cekmek
Sebrsizlik
Hiperaktiv davranislar meselen yersiz qacmaq hereket etmek
Diqqet çatişmamazliginda ise
Diqqetin tez tez dagilmasi
Fikrin perakenande olmasi
Diqqetsiz sehvlere yol vermek
Tapşiriqlqri yerine yetirmekde cetinlik cekmek
ADHD – Diqqət Çatışmazlığı Hiperaktivlik pozuntusu (ADHD) davamlı diqqətsizlik, impulsivlik və hiperaktivlik ilə xarakterizə olunan neyroinkişaf pozğunluğudur. ADHD olan bir insanda diqqəti və diqqəti idarə edən beynin sahələri çox yavaş fəaliyyət göstərə bilər ki, bu da depressiya, narahatlıq və həvəssiz hisslərə səbəb ola bilər. Şüursuz olaraq,ADHD olan insanlar beyinlərini oyatmaq üçün bədən hərəkətlərini artırırlar bu da onlarda hiperaktivlik və diqqət daginiqlılğı ilə nəticələnir. Buna görə də, bədən hərəkətini artırmadan beyin fəaliyyətini artırmaq üçün oyadıcılar təyin edilir Burada əsas problem ondan ibarətdir ki, ADHD olan insanların beynin bəzi bölgələri həddindən artıq aktiv və sürətlidirki bu da onlarda aqressiv, impulsiv hərəkət və ya narahatlıq hissi kimi digər problemlərə səbəb ola bilər. Bu şəxslərin yerində oturması və ya qulaq asması demək olar ki, mümkün deyil. ADHD olan insanlar çox vaxt kifayət qədər ağıllı olduqları üçün anlayışları tez başa düşürlər. Bir çox ADHD pozuntusu olan beyinlərin eeq müayinəsi zamanı aşağı tezlikli delta və ya teta beyin dalğaları və yüksək tezlikli beta beyin dalğalarının çatışmazlığı ilə qarşılaşırıq bunun neticəsində isə pasientlərdə hədindən artiq aktivləşdirilmiş, yorulmuş beyin və ADHD simptomları ilə qarşılaşırıq Neurofeedback terapiyası beynin potensialını və beta dalğalarına meylini artırmaq yəni hədindən artıq aktivləşdirilmış yorulmuş beyinə rahatliq verib dincəltmək sonra isə hiperaktivliyi azaldaraq diqqeti yiğmaq üçün işləyir, beyin rahatlayib dincəlməyə başlayır hiperaktivlik azaldiqca isə diqqət yığılmağa başlayır buna görədə pasient artiq bir yerdə rahat otura bilir daha sebrli diqqətini tam toplamış şəkildə fikrini sərbəst ifadə etməyi bacarır verilən tapşırıqları daha diqqətli rahat yerinə yetirə bilir. Spektrin digər ucunda beynin dincəldiyi və ya xəyal qurduğu zaman meydana gələn delta və teta dalğaları vardırki beyinlərində Teta dalğalarının yüksək olduğu pasientlər stresden meyilsizlikdən, nizamsızlıqdan və diqqət dağınıqlığından şikayət edirlər. Bu zaman Neurofeedback seanslarında, delta və teta dalğaları tezliyini azaldılır teta dalğası nizama düşdükcə isə artıq beyin dincəlir stresdən uzaqlaşır meyilsizlik aradan qalxır diqqət yığılır. Neurofeedback-in ADHD üçün bu qədər təsirli olmasının başqa bir səbəbi ondan ibarətdir ki, uşaqlara seans kecirilən zaman ekranda oynanılan oyunlar uşaqlara kompüter oyunu kimi görünür məsələn Uşaq oyunu siçanla əli ilə oynamaq əvəzinə, beyni oynayır. Hər dəfə top qalxdiqca uşaq xallar toplayır xallarını hesablayıb yadinda saxlayır her defe oyunda yuksək xal yigdiqca daha cox heveslenir bu zaman seans onlara dahada maraqli gəlməyə başlayır Uşaqlarda bu heves onlarda nizamsiz və normal olmayan beyin dalğalarının duzəlməsinə və bu müalicədə əhəmiyyətli irəliləyişlərə nail olmağı dahada asanlaşdırır. Neurofeedback ADHD müalicəsi üçün uğurlu alternativ və dərmansız prosedurdur ADHD beyindən gələn problemlərlə bağlıdır Neurofeedback, insanlara beyni daha sakit, daha diqqətli və daha az impulsiv olmağa öyrətməklə birbaşa problem üzərində işləməyə imkan verir. Neurofeedback ADHD olan birinin beynində baş verən çox sürətli və çox yavaş beyin dalğalarını azaldaraq, və ya artıraraq insana nəzarəti ələ almağı öyrənməyə kömək edir. Neurofeedback nəinki ADHD problemləri olan şəxslərə hər bir insana komək edən dərmansız şüasız eks təsir göstərməyən nəticələri isə daimi qalıcı olan prosedurdur.
Neurofeedback mütəxəssisi
Aytac Paşayeva
