Valideynlərin tez-tez verdiyi sual məhz budur: Autizm nədir, onun əsas simptomları, erkən diaqnoz və müalicə üsulları hansılardır?
Autizm Spektr Pozuntusu (ASP), fərdin sosial ünsiyyət bacarıqları, davranışları və maraqları üzərində təsir göstərən neyroinkişaf pozuntusudur. Bu sindrom adətən erkən yaşlarda, uşağın həyatının ilk üç ili ərzində özünü göstərir və ömür boyu davam edə bilər. Autizm, müxtəlif spektr üzrə müşahidə olunan bir neyroinkişaf pozuntusu kimi qəbul edilir, çünki simptomlar və onların şiddəti fərddən fərddə dəyişir. Bəzi insanlar yüngül simptomlar göstərə bilər, digərlərində isə daha ciddi ünsiyyət və davranış problemləri müşahidə edilə bilər. ASP-nin səbəbləri tam məlum olmasa da, genetik və ətraf mühit amillərinin rol oynadığı düşünülür.
Autizmin Simptomları
Autizmin simptomları çox müxtəlif ola bilər, lakin əsasən aşağıdakı sahələrdə müşahidə edilir:
- Sosial ünsiyyət və qarşılıqlı əlaqə çətinlikləri: Autizmli insanlar sosial ünsiyyətdə çətinlik çəkə bilərlər. Bu çətinliklərə göz təmasından qaçınmaq, ünsiyyətin anlaşılmasında problemlər, nitqin gecikməsi və ya nitqdə pozulmalar daxildir. Uşaqlar tez-tez sosial oyunlardan qaçır və başqalarının duyğularını başa düşməkdə çətinlik çəkirlər.
- Təkrarlayıcı davranışlar və məhdud maraqlar: Autizmli fərdlər təkrarlayıcı hərəkətlər göstərə və ya müəyyən obyektlərə və ya mövzulara qeyri-adi dərəcədə maraq göstərə bilərlər. Məsələn, oyuncaqların eyni formada düzülməsi, müəyyən söz və ya hərəkətləri təkrarlamaq bu simptomlara misaldır.
- Sensitivlik: Bəzi autizmli fərdlər müəyyən səslər, işıqlar, toxunma və ya qoxulara qarşı çox həssas ola bilərlər. Bu həssaslıqlar gündəlik həyatlarında narahatlıq yarada bilər və onların ətraf mühitə uyğunlaşmalarını çətinləşdirə bilər.
Erkən Diaqnoz və Müdaxilə
Autizmin erkən diaqnozu uşağın inkişafına müsbət təsir göstərə bilər. Diaqnoz üçün xüsusi olaraq nəzərdə tutulmuş davranış testləri, uşağın sosial qarşılıqlı əlaqə, ünsiyyət və davranış bacarıqları əsasında aparılır. Autizmin əlamətləri, uşağın normal inkişaf prosesindən kənarlaşmalar göstərməsi ilə erkən yaşlarda fərqlənir. Məsələn, göz təması qurmaqda çətinlik, nitqin gecikməsi və ya adi sosial oyunlara marağın olmaması valideynlər üçün ilkin xəbərdarlıq işarələri ola bilər.
Autizmin diaqnozu üçün ətraflı tibbi müayinə və davranış testləri ilə yanaşı, valideynlərin müşahidələri də vacibdir. Uşaq psixiatrı və ya nevroloq tərəfindən diaqnoz təsdiqləndikdən sonra, erkən müdaxilə və müalicə proqramları tətbiq edilə bilər. Erkən yaşlarda müalicəyə başlanılması uşağın sosial və ünsiyyət bacarıqlarının inkişafına müsbət təsir göstərə bilər və onun cəmiyyətdə daha asan adaptasiya olmasına kömək edər.
Autizmin Müalicəsi
Autizm üçün hələ də tam şəfaedici müalicə mövcud deyil, lakin müxtəlif terapiya və müdaxilə üsulları ilə simptomlar idarə oluna bilər. Davranış Terapiyası (ABA) və Nitq Terapiyası, autizmli uşaqların sosial və ünsiyyət bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün geniş tətbiq olunan metodlardır. Bundan əlavə, xüsusi tədris proqramları və fərdi təlim planları ilə də autizmli uşaqların təhsil və inkişafı dəstəklənir.
Valideynlərin Rolu
Valideynlərin məlumatlı olması və uşaqlarının inkişafını diqqətlə izləməsi autizmin erkən aşkarlanmasında həlledici rol oynayır. Uşağın davranışında və inkişafında hər hansı narahatlıq müşahidə edilərsə, vaxtında mütəxəssisə müraciət etmək erkən müdaxilənin əsas şərtidir.
