tDCS neyropsixiatriyada terapevtik məqsədlər üçün istifadə edilən neyromodulyasiya üsullarından biridir. Mikrostimulyasiya terapiyası kimi də tanınır. Yalnız müalicəyə davamlı nevropsixiyatrik hallarda həkimin istəyi ilə tətbiq edilir. O, beyni aşağı intensivlikli birbaşa cərəyanla, alına qoşulmuş iki elektrod vasitəsilə stimullaşdırmaq prinsipi ilə işləyir. Beynin bəzi elektrik fəaliyyətini canlandırmaq və birbaşa cərəyanla stimullaşdırılan beynin xarici qabığında bəzi fəaliyyətləri boğmaq məqsədi daşıyır. Bir çox araşdırmalar bu metodun hədəf aldığı beyin bölgələrində neyropsixoloji və psixofizioloji dəyişikliklərin olduğunu göstərmişdir.
Fəaliyyət mexanizmi
Onun fəaliyyət mexanizmi beyindəki neyronlar adlanan sinir hüceyrələrinə tətbiq olunan elektrik cərəyanının tənzimlənməsidir. Spontan sinir elektrik fəaliyyəti tDCS tərəfindən dəyişdirilir. Alındakı anod adlanan iki elektrodun təsir etdiyi beyin bölgəsində müsbət yük əmələ gətirir və aktivliyi artırır. Katod adlanan mənfi elektrod mənfi bir yük yaradır və aktivliyi boğur.
Müalicədə istifadə olunan cihaz CE sertifikatına malikdir.
İstifadə sahələri
İstifadə sahələri depressiya, kəskin və xroniki ağrılar, demans, insultdan sonrakı reabilitasiya, maddə asılılığı və bəzi digər nevroloji və psixiatrik vəziyyətlərdir.
tDCS üç aspektdə fərqlənir və üstündür:
- Yaşlı xəstələr və ya orqan çatışmazlığı olanlar, hamilələr, ana südü ilə qidalananlar və dərmana dözə bilməyənlər kimi dərman müalicəsinin qarşısını alan tibbi vəziyyət olduqda qeyri-dərman müalicəsi kimi istifadə edilə bilməsi üstünlükdür.
- Bu ağrı, insultdan sonrakı reabilitasiya və depressiya üçün əlavə müalicədir. Yalnız dərmanla alınacaq nəticəni gücləndirir.
- Qısa müddətli və ağrısız bir müalicədir, heç bir dərmanla qarşılıqlı təsiri yoxdur, orqanizmə zərər vermir.Seanslara başlamazdan əvvəl ilk seansda xəstənin təzyiqi və nəbzi ölçülür, QEEG yoxlanılır, qeydə alınır, lazımi sənədlər verilir və imzalanır.
- Hamilə və süd verən qadınlarda istifadə edilə bilər. Tətbiqə başlamazdan əvvəl xəstədən bu tibbi şərtlər bir daha soruşulur.
Elektrodların yerləşdiriləcəyi yerlər spirtli pambıqla təmizlənir. Bölgədə yara varsa, yeni tətbiq sahəsi təyin olunur.
Müalicə adətən hər gün aparılır və 20-60 dəqiqə çəkir. Bir çox insanlar tətbiq zamanı yüngül gizilti kimi narahatlıq bildirirlər, lakin bu hiss adətən 3-4 gündür. Terapiya müddətində yox olur. Bu ağrılı bir tətbiq deyil. Seanslar başa çatdıqdan sonra həkim müalicənin təsirinə nəzarət etmək üçün nəzarət QEEG alındıqdan sonra müalicənin nəticəsini qiymətləndirir.
Yan təsirlər
tDCS dünyanın müxtəlif ölkələrində minlərlə insana tətbiq edilmişdir. Heç bir zərərli təsir bildirilməyib. Elektrik stimullaşdırılmasından asılı olaraq, tətbiq yerində yüngül qıcıqlanma və qızartı baş verə bilər. Nadir hallarda bu sahədə yüngül yanıqlar müşahidə edilmişdir.
Elmi tədqiqatlarda bildirilən yan təsirlərin nisbətləri aşağıdakı kimidir:
- Yüngül gizilti hissi (75%),
- Tətbiq yerində yüngül qaşınma (30%),
- Yorğunluq (35%) və baş ağrısı (8%).
İcra maneələri
Məlum epilepsiya və tətbiq sahəsinə yaxın kəllədaxili metal obyektin olması tətbiqlə maneə törədən faktorlardır.
tDCS-nin insan beynində idrak qabiliyyətlərini müvəqqəti olaraq artırdığı bilinir. Bu məqsədlə ABŞ ordusunda əməliyyatlarda istifadə edilib. Bu təsir beynin frontal sahəsinə, dorsolateral prefrontal korteks sahəsinə tətbiq edildikdə daha aydın görünür. Qərar vermə, problem həll etmə, öyrənmə və dil bacarıqlarına müsbət təsir göstərir. Bu təsirlər tək seans tətbiqi ilə qısa müddətli olsa da, tətbiqlərin sayı artdıqca daha qabarıq və təsirli olur. Bir çox tədqiqatlar, dərmanın xüsusilə depressiyanın müalicəsində köməkçi terapiya kimi təsirli olduğu qənaətinə gəlmişdir. Xüsusi istifadə və daha ətraflı məlumat üçün həkiminizlə məsləhətləşin.
Alternativ müalicə üsulları
tDCS müalicəsi aparılmazsa, tTMS və ya EKT tətbiq oluna bilər. Bu alternativlərin xəstənin tibbi və psixi vəziyyətinə uyğunluğu həkimlə xəstə və/və ya xəstə yaxınları arasında aparılan müsahibə ilə müəyyən edilir.
Müalicə müddəti
Ümumilikdə 20 seans aparılır. Başqa cür göstərilmədiyi təqdirdə seanslar gündəlik təkrarlanır. Təqiblərdə, həkim uyğun görsə, seanslar təkrarlana bilər. Hər bir tDCS seansın müddəti 25-35 dəqiqədir.
Salyan filialının TDCS mütəxəssisi
Çinarə Əhmədli
