Kəkələmə, nitq aparatının əzələlərinin qıcolması nəticəsində nitq tempinin və ritminin pozulması ilə xarakterizə olunan bir problemdir. Bu hal, adətən, 2-7 yaş arasında başlayır və danışıq zamanı hərflərin və hecaların təkrarlanması ilə müşahidə olunur. Məsələn, “sa…lam” və “i…nsan” kimi ifadələrdə tutulmalar baş verir. Kəkələmənin psixoloji tərəfləri isə uşağın yaşadığı stres və gərginliklərlə bağlıdır və özünəinam hissinin zəifliyi ilə əlaqəli ola bilər. Kəkələmənin üç növü vardır: klonik, tonik və qarışıq (hər iki növün birgə müşahidə edildiyi hal). Klonik kəkələmə hecaların uzadılması şəklində özünü göstərir, tonik kəkələmə isə danışıq zamanı tutulmalarla xarakterizə olunur. Xüsusiyyətlərinə görə damaq, qırtlaq, nəfəs və düşüncə kəkələməsi kimi növləri mövcuddur. Ən ağır hal isə qarışıq kəkələmədir. Bəzən kəkələmə ilə yanaşı tiklər, Tourette sindromu, zəka yaşının aşağı olması və diqqət əksikliyi kimi hallar da müşahidə edilir.
Kəkələmənin Səbəbləri və Psixoloji Təsirləri
Kəkələmənin yaranma səbəbləri arasında fizioloji və psixoloji faktorlar mühüm yer tutur. Fizioloji səbəblərə beyin yarımkürələrində nitq mərkəzində paroksizimlər, dezorqanizasiya və qıcıq halları aiddir. Kəkələmənin psixoloji tərəfləri isə uşağın gərgin və stresli şəraitlərdən aldığı travmalarla bağlıdır. Məsələn, avtoritar və mükəmməlliyətçi ailə mühiti bu problemi yarada bilər. Kəkələyən uşaqlarda özgüvən əksikliyi, təşviş və stresə davam gətirməmək kimi halların ortaya çıxması mümkündür.
Həyəcan insan üçün vacib işlər zamanı yaranan, narahatlıq və daxili gərginliklə özünü göstərən bir haldır. Adətən bu zaman ürək döyünməsi, tər vəzilərinin sürətli fəaliyyəti və nəfəs tezliyinin artması kimi fizioloji proseslər müşahidə olunur. Lakin həyəcan kiçik işlərdə, gündəlik həyatda baş verirsə, bu artıq təşvişə işarədir. Kəkələyən uşaqlarda həyəcan və təşvişin yüksək olması onların özünə inamlarının zəifliyi ilə bağlıdır. Çətin vəziyyətlərdə özlərini idarə edə bilməmələri və bu halı təkrarlamaları kəkələməyi gücləndirir.
Müalicə Prosesində Kompleks Yanaşma
Kəkələmə nitq qüsuru (neyroloqopedik) olaraq qəbul edilir. Bu hal, kəkələyən uşaqlarda natamamlıq hissi yaradır və özünə inamın zəifləməsinə gətirib çıxarır. Kəkələyən uşaqlar cəmiyyətə adaptasiya olmaqda çətinlik çəkir və utancaqlıq hissi keçirirlər. Çətin vəziyyətlərdə kəkələmə gücləndiyindən stressə davam gətirməkdə çətinlik çəkirlər.
Kəkələmə problemi olan uşaqlarla kompleks müalicə işi aparılmalıdır. Nevropatoloq, loqoped və psixoloq birgə işləyərək, uşağın fizioloji və psixoloji problemlərini həll etməyə çalışır. Özgüvən əksikliyini aradan qaldırmaq isə bu müalicənin əsas hissəsidir. Uşaq özünə inam qazandıqda, çətin vəziyyətlərdə özünü idarə etməyi və çıxış yolu tapmağı öyrənir.
Arzu Ələkbərova
NUPM Gəncə filialının psixoloqu
