Hər şeydən iyrənən uşaqların davranışı, valideynlər üçün çətin və narahatlıq doğuran bir vəziyyət ola bilər. Uşaqların müəyyən qidalara, qoxulara, toxumalara və ya hətta yeni təcrübələrə qarşı iyrənmə hissi göstərməsi inkişafın bir hissəsi olsa da, bəzi uşaqlarda bu həssaslıq daha güclü şəkildə təzahür edə bilər. Bu davranışların səbəbləri müxtəlif ola bilər və valideynlər uşaqlarının daha rahat olmasına kömək etmək üçün müxtəlif yanaşmalar tətbiq edə bilərlər.
Hər şeydən İyrənən Uşaqların Səbəbləri
Uşaqlarda iyrənmə hissi fərqli səbəblərə bağlı ola bilər. Bu səbəblər arasında fizioloji, psixoloji və ya hətta davranışsal faktorlar yer ala bilər:
1. Sensitiv və ya Seçici Yeyici Davranışları:
• Bəzi uşaqlar yeni qidaları və ya fərqli toxumalara malik yeməkləri yeməkdən çəkinə bilərlər. Bu, xüsusilə “seçici yeyicilik” kimi tanınan bir vəziyyətdə özünü göstərir. Məsələn, uşağın qidaların rənginə, qoxusuna və toxumasına həddindən artıq həssas olması səbəbindən bəzi yeməklərdən qaçınması.
2. Sensor İnkişaf Problemləri:
• Sensor emal pozuntusu (SPD) olan uşaqlar toxunuş, səs, qoxu kimi sensor məlumatlara həssaslıq göstərə bilərlər. Bu halda, adi qoxular, yeməklərin dadı və ya toxunuşu belə narahatlıq yarada bilər. Məsələn, müəyyən qidaların yapışqan və ya yumşaq toxuması uşağı narahat edə bilər.
3. İnkişaf Dövrləri:
• 2-5 yaş arası uşaqlar “yeni qida qorxusu” və ya “neofobiya” olaraq bilinən bir dövr yaşayırlar. Bu yaşda uşaqlar yeni və tanımadıqları qidaları yeməkdən imtina edə bilərlər. Bu, uşağın inkişafının təbii bir mərhələsidir və zamanla keçə bilər.
4. Travmatik Təcrübələr və Stress:
• Uşaqların bəzi təcrübələrdən sonra müəyyən qidalara və ya qoxulara qarşı iyrənmə hissi göstərə bilməsi də mümkündür. Məsələn, əgər bir uşaq müəyyən bir qida yedikdən sonra xəstələnmişsə, o qidanı görən kimi iyrənmə reaksiyası göstərə bilər.
5. Diqqət Çəkmə Arzusu:
• Bəzi uşaqlar diqqət çəkmək üçün iyrənmə reaksiyası verə bilər. Əgər uşağın hər dəfə iyrəndiyi zaman xüsusi diqqət aldığını müşahidə edirsə, bu davranışın davam etməsi ehtimalı yüksəlir.
Uşaqlara Necə Yardımçı Olmaq Olar?
Uşaqların iyrənmə hissi göstərməsinin öhdəsindən gəlmək üçün valideynlər bir sıra strategiyalar tətbiq edə bilərlər. Bu metodlar uşağın həssaslıq səviyyəsinə və davranışlarının səbəbinə görə fərqli ola bilər:
1. Kiçik Addımlarla Yeni Təcrübələrə Öyrəşmək
• Uşağı yeni qidalar və təcrübələrlə qarşılaşdırarkən tələsməmək vacibdir. Onları kiçik porsiyalarla yeni qidalara öyrəşdirmək və ya müəyyən qidalara əl vurmağa təşviq etmək (məsələn, əvvəlcə yalnız baxmaq və ya qoxlamaq) onların rahatlaşmasına kömək edə bilər.
• Qidaların fərqli təqdimatını sınayın. Eyni qidanı fərqli şəkildə hazırlamaq (məsələn, xiyarın nazik dilimləri və ya kiçik kublar şəklində) uşağın marağını artırmağa kömək edə bilər.
2. Müsbət və Sakit Yanaşma
• Uşağı yeməyə və ya müəyyən təcrübələrə məcbur etmək onların iyrənmə hissini daha da gücləndirə bilər. Müsbət yanaşma və uşağın öz sürəti ilə bu təcrübələrə alışmasına icazə vermək faydalı ola bilər.
• Uşaq yeni bir qidanı və ya təcrübəni qəbul etdikdə onu tərifləmək və təşviq etmək motivasiyasını artırar. Ancaq məcburiyyət tətbiq etməmək vacibdir.
3. Oyuna Çevirmək
• Yemək və ya müəyyən fəaliyyətlər uşaqlar üçün daha maraqlı və əyləncəli hala gətirilə bilər. Məsələn, qidalarla sadə oyunlar oynamaq və ya yemək bişirmək prosesinə uşağı daxil etmək onların qidaya olan marağını artırmağa kömək edə bilər.
• Uşağa qidanın hazırlanmasında kömək etməsi üçün sadə tapşırıqlar verərək, qidaya olan marağını artırmaq mümkündür.
4. Model Olmaq
• Uşaqlar valideynlərinin davranışlarını təqlid edirlər. Əgər valideynlər müxtəlif qidaları özləri yeyir və onlardan zövq alırlarsa, bu, uşaqlar üçün də müsbət nümunə ola bilər.
• Uşağınıza yanında qida yeyərkən pozitiv reaksiyalar göstərin və qidanın dadı haqqında müsbət şərhlər verin.
5. Səbəbini Anlamağa Çalışın
• Uşağın iyrənmə reaksiyasının səbəbini başa düşməyə çalışın. Bəlkə də uşaq sadəcə bir qidanın qoxusundan və ya rəngindən narahat olur. Əgər səbəbi anlaya bilsəniz, ona uyğun həll yolları tapa bilərsiniz.
6. Bir Uzmana Müraciət
• Uşağın iyrənmə davranışı çox ciddi və ya uşağın sağlam qidalanmasına mane olacaq səviyyədədirsə, bir pediatr, uşaq psixoloqu və ya qidalanma üzrə mütəxəssis ilə məsləhətləşmək faydalı ola bilər. Xüsusilə, sensor emal pozuntusu kimi hallar üçün professional dəstək vacibdir.
Nəticə
Uşaqların iyrənmə hissi valideynlər üçün çətin bir mərhələ olsa da, səbir və uyğun strategiyalarla bu vəziyyətin öhdəsindən gəlmək mümkündür. Əsas məsələ, uşağın rahatlığını və emosional vəziyyətini nəzərə alaraq onu dəstəkləməkdir. Hər uşaq fərqlidir, buna görə fərqli üsulları sınaqdan keçirmək və uşağın reaksiyasını izləmək vacibdir. Bu proses zamanı uşağınızın irəliləyişini və uğurlarını qeyd etməklə onu həvəsləndirmək də əhəmiyyətlidir.
